پرندگانی با یک راسته، یک خانواده و یک گونه در ایران
ما در بین پرندگان ایران دو پرنده را مشاهده می کنیم که هر کدام خود به تنهایی یک راسته، یک خانواده و یک گونه هستند. این پرندگان با ظاهر ویژه ای که دارند از بقیه گونه ها متفاوت هستند.
یکی از اینها هدهد است که علاوه بر بوشهر در سراسر کشور نیز پراکنش دارد.
هدهد متعلق به راسته منقار شاخی سانان(Bucerotiformes) و خانواده هدهد است. پرنده ای مهاجر که فقط تعداد اندکی از آنها اواسط پاییز و زمستان در ایران باقی می مانند. اینها در ایران زادآوری هم دارند. در سوراخ و شکاف تنه درختان و همچنین دیواره های کاهگلی لانه می سازند.
این پرنده در بین مردم نیز به خوبی شناخته شده و آمیخته با فرهنگ مردم است. در تاریخ و ادبیات حضورش چشمگیر است و گاهی بخاطر بُن مایه ای که از او سراغ داریم مورد احترام ویژه می باشد. در شهرهای مختلف به نام های هدهد، مرغ سلیمان، پوپک و… شناخته می شود. پرنده ای پیام آور که منتسب به حضرت سلیمان است و شاید همین نام او را از دست شکارچیان در دوره هایی حفظ کرده باشد، اما ناگفته نماند که با همه این وجود، در بین برخی از مردم جزو پرندگانی است که اجزای بدنش برای سحر و جادو مورد استفاده قرار می گیرد و رمال ها برای این پرنده نیز مانند کفتار و خفاش و مار دام ها گسترده اند تا با وجود اینها و از بی سوادی و ضعف عده ای از مردم سواستفاده کرده و با عرضه اجزای بدن این پرنده ی زیبا جیب خود را هرچه بیشتر پر کنند.
اما پرنده دیگر بسیار کمیاب است و به تعداد کم در ایران دیده شده است.
این پرنده دریایی سفید رنگ دارای نوک قرمز و دم بسیار درازی است. اندازه دم او به تنهایی ۵۰ سانتیمتر، یعنی حدود نیمی از اندازه اوست. خط چشمی سیاهش زیبایی خاصی به او داده است. نامش نوک سرخ دریایی است، پرنده ای از راسته نوک سرخ سانان (Order Phaethontiforms) و خانواده نوک سرخ. تا کنون فقط در استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان دیده شده است و احتمال دیده شدن آن در بوشهر نیز دور از انتظار نیست.
طبق گفته کتاب پرنده های ایران “این گونه به تعداد کم در نواحی فراساحلی و نیز اطراف جزایر کوچک خلیج فارس حضور یافته و در همین نواحی سابقا تولید مثل نیز داشته است”. این پرنده در دریا و گاهی در سواحل دیده می شود. باز در همانجا می خوانیم که”جوجه آور غیر معمول در جزایر خلیج فارس و نزدیک تنگه هرمز، احتمالا مقیم، اما آخرین رکورد خارج از نواحی ساحلی در تنگه هرمز(داخل مرزهای آبی ایران) در ۱۰ ژوئن ۱۹۹۷ میلادی بوده است. این پرنده شاید برای ما ایرانی ها ناشناخته باشد ولی برای مردم کشوری دیگر شناخته شده و آشنا و جزو فرهنگ آنها باشد. گرچه تا سالهای اخیر در مورد نوک سرخ اطلاعات دقیق و کاملی بخاطر حضور در آبهای آزاد و عدم دسترسی به این پرنده در فصل مهاجرت به دست نیامده بود اما کارشناسان وپژوهشگران در سال۲۰۱۷ با وارد شدن به بزرگترین کلونی زادآوری یکی از فرم های نوک سرخ دریایی در جزیره سل در جمهوری کیپ ورد واقع در اقیانوس اطلس اطلاعات خوبی از آن به دست آورده اند. قبل از این حتی فصل زادآوری این پرنده برای محققان عجیب بوده است چون گاهی آنها خارج از فصل زادآوری در تابستان نیز رفتار جفتگیری از خود نشان می دادند و همین نکته باعث نتایج مبهم در مورد نوک سرخ دریایی می شد. در این کلنی بزرگ محققان پرندگان را بیومتری و حلقه گذاری و به آنها ردیاب نصب کردند تا اطلاعات جمعیتی، مسیر مهاجرتی و مکان هایی که تغدیه می کنند و حتی تهدیدات احتمالی در دریا را بدست بیاورند. عمر این پرنده حدود سی سال است و مهاجرت طولانی دارد. در سواحل جزایر صخره ای زادآوری دارند. دشمن اصلی آنها سگ های وحشی، گربه و موش ها هستند که اکثرا بوسیله انسان ها وارد جزایر شده اند. چیزی شبیهه کلاغ های هندی جزیره خارک که بوسیله انسان به این مناطق آورده شده اند و در حال حاضر دشمن اصلی پرندگان و آهوهای جزیره هستند.
پس باید برای دیدن این گونه خاص از کنار پرستوهای دریایی معمولی در سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان ساده نگذریم، شاید پرستوی دریایی که در حال مشاهده آن هستیم همین نوک سرخ دریایی باشد. برای مشاهده هدهد هم می توانیم به حاشیه روستاها و شهرها، جنگل ها و مزارع برویم و از دیدن این پرنده زیبا در طبیعت لذت ببریم.
منابع:
مبصر، فرید، راهنمای میدانی پرندگان ایران؛ انتشارات فرید مبصر، ۱۳۹۵.
Khaleghizadeh A &Tohidifar M (2017), Birds of iran: annotated checklist of the specis and subspecies/
recommended citation….
COLLINS BIRD GUIDE, Lars
Lars Svensson. (2009).
ملاح، محسن، یادداشت های شخصی.
