نگاهی به سرنوشت ناوگان های حکام و شیوخ سواحل شمالی خلیج همیشه فارس در دوران افشاریه و زندیه
عبدالحمید قیصری- صدای بندر 
در سال ۱۷۳۶ میلادی پس از انقراض سلطنت صفوی نادرشاه افشار بر تخت شاهی جلوس کرد،نادر شاه درباب توجه وحمایت از تجاراروپایی سیاست حکومت صفویه را ادامه داد وبرای راه اندازی نیروی دریایی ایران بسیار تلاش کردباتوجه به عدم تمایل وی وبهره گیری از مساعدت از نیروی بیگانه در ایجاد نیروی دریایی وی موفق شد دو کشتی بزرگ ۴۰۰ تنی که برروی هر کدام از آنها ۲۰ دستگاه توپ نصب شده بود از کمپانی هندشرقی خریداری نمود وی همچنین تعدادبی شماری قایق از کشورههای همسایگان عربی تهیه نمود وافزارمند وچوپ وموادلازم بسیاراز ایالت مازندران به جنوب ایران حمل شد و حداقل سه یا چهارکشتی بزرگ به سبک اروپایی دربوشهرساخته شد.درنهایت درسال ۱۷۴۲صاحب ناوگانی با ۲۵ کشتی وچندین قایق کوچکتر شد طرح جاطلبانه اوتاحدودی به علت عدم موجود نبودن چوب مناسب برای ساختن کشتیهای بیشتر دربوشهر موفقیت آمیز نبود وی مجددا روبه سورات نهاد.نادرعلی رغم شکست اولیه اش در آرزوی ایجادناوگان دریایی قدرتمند بود وبا ایجاد همین ناوگان جدیدالتاسیس توانست نقش مهمی دروقایع خلیج فارس داشته باشد که از همه مهمتر میتوان به تصرف بحرین و عمان و حمله به هندوستان اشاره نمود با مرگ نادرشاه درسال ۱۷۴۷ میلادی ۱۱۶۱ ه ق هرج و مرج وناامنی سراسر کرانه های شمالی وجنوبی خلیج فارس ودریای عمان را فرا گرفت نیروی دریایی نادر که باهزاران خون دل خوردن و کارشکنی های مداوم نیروهای بیگانه از جمله انگلیس شکل گرفته شده بودیک شبه متلاشی وتمامی ناوگان باقی ماند ه میان برخی از روسای سواحل وجزایر جنوبی خلیج فارس ودریا سالاران بزرگ وکوچک که درفکر توسعه قلمرو حوزه دریایی خود افتاده بودند تقسیم شدازهمه مهمتریکی از دریا سالاران مهم ونامی نادر ملاعلی شاه حاکم بندرعباس وازاعراب هوله بودکه بخش عظیمی ازناوگان دریایی نادر را تصاحب نمود وبا اقتداروتوام باظلم وستم حکمرانی میکرد وروابط خوبی هم بابیگانگان برقرارکرده بود وبی نهایت موردحمایت آنان بود ویکی دیگر ازدریاسالاران نادرحکمران بوشهر تنگستان ودشتستان بود واو هم صا حب قویترین ناوگان دریایی درمرکز خلیج فارس بود .حاکم بوشهر با توجه به قرابت نزدیک خویشاوندی باحاکم بندرریگ ولی همیشه ودرهمه حال بایکدیگراختلاف داشتنند. نظر به اینکه ایرانیان ملاحان خوب وشایسته ای نبودند تعدادی از ناوگانهای باقی مانده از نادرمورد استفاده قرارنگرفتنند بسیاری از حکام وروسای مستقردر حاشیه خلیج فارس برای تجهیز کشتیهای خود متکی به ملوانان عرب بودند دربسیاری مواقع ملوانان شورش میکردندوکلیه ناوگانهای ایرانیان را به آنسوی خلیج فارس میبردند میرناصر پدرمیرمهنا درزمان حکومت وزمامداری نادر شاه یکی از دریاسالاران لایق شجاع اوبشمار میرفته است او حکمران بلامنازع منطقه شمالی بوشهر بندرریگ رودحله وجزیره خارگ بود وبرخلاف دیگرحکمرانان ساحلی دارای ناوگانی بسیار قوی ومقتدرو کارامدی بود ناوگانهای اودارای دهها فروندقایق ترانکی(قایق ههایی که درأبهای کم عمق با پاروحرکت می کنند ) وچندین فروندکشتی توپدار گالیوات(قایق هایی که درآبهای عمیق با بادبان و پارو حرکت میکنند ) وهمچنین ناوگان اودارای چندین فروند قایق کلا بیط بود حاکمیت خاندان وغایی در بندرریگ دردوران پادشاهی کریم خان زند تاکنون سندی مبنی بر اینکه حکمرانان بندرریگ دست نیاز به سوی کشورهای بیگانه مستقر درخلیج فارس ویاحکام وشیوخ ویاروسای سواحل وبنادرخلیج فارس دراز نموده باشد دیده نشده است ولی درعوض بسیاری از اسناد نشان از این دارد که در چندین مورد نمایندگان قدرتهای استعماری ویا حکام ویاشیوخ ویا روئسای سواحل وبنادرخلیج فارس از امیر و حکمران مستقل بندرریگ درخواست کمک وهمکاری نموده اند که به گوشه هایی از آن اشاره میشود
۱-همکاری ناوگان میر ناصر به عبدالشیخ حکمران جزیره هرمز که ر یس سالخورده وبانفوذ بنی معین بود وی بدنبال مرگ نادرخواست که جزیره قشم را ضمیمه قلمرو خود نماید نامبرده دست کمک بسوی میرناصر دراز کرد وبا کمک ناوگان میرناصر پس از چند روز نبرد سنگین قشم به تصرف نیروهای عبدالشیخ درآمد دراین لشکر کشی دریایی حاکم بندرریگ ۲۰ قایق ترانکی به یاری رئیس قبیله بنی معین فرستاد
۲ برای باز پس گیری بحرین که بعد از مرگ نادر توسط اعراب اشغالگر اشغال شده بود ناوگان دریایی میر ناصر و مردان هواداران او به کمک حاکم بندربوشهر شتافتند دو تن از فرزندان میر ناصر میر حسین ومیر مهنا به نمایندگی از پدر وبه عنوان فرمانده ویکی از شرکای حاکم جزیره بحرین را به تصرف خود دراوردند
ودرآذادسازی این قسمت از سرزمین ایران میرمهنا ومیرحسین شجاعانه شرکت داشتند
واین اولین اقدام جدی دریایی بود که میرمهنا در سن هجده سالگی درآن شرکت وحضور وبخوبی شجاعت وهوشیاری وچالکی وچابکی خود را نشان داد وبسیار فعالتروبزرگتراز سن واقعی اش ظاهرونمایان شد
۳ درسال ۱۷۵۱ میلادی حاکم بوشهر با کمک میر ناصر ملاعلیشاه حاکم بندرعباس وفرمانده سابق ناوگان دریایی نادر به همراهی اعراب هواله (هویله )راکه بزرگترین ناوگان درمنطقه بعداز مرگ نادرشاه را به تصرف خود درآورده بود وبرای تصرف بوشهر به بوشهر و بندرریگ حمله کرده بودند به سختی شکست وفراری دادند
۴ طی قراردادی که فی مابین میر مهنا وشیخ سلمان کعبی حاکم عرب تبار بخشهای شمالی خلیج فارس منعقد گردید ادغام کشتیهای هردو حاکم واتحادیکه میان آندو علیه انگلیسیها بوجود آمد دریای خلیج فارس را برای بریتانیایی هابه جهنم کاملی مبدل کردند و همین اتحاد موجب گردید نه فقط برای حکومتهای ایران وعثمانی بلکه برای ناوگان کشورهای بیگانه درخلیج فارس هم تهدیدی بسیار جدی به شمار میرفت
درمیان شیوخ وامرای بنادرجنوبی ایران که توانستند تااندازه ای خود را با شرایط جدید هماهنگ ساخته واز آن استفاده نمایند یکی شیخ ناصرال مذکوربوشهری و دیگری میرناصرو غایی بندرریگی بعداز میرناصر میرمهنا امیر و حکمران بلامنازع بخش شمالی بوشهر شدمیرمهنابه این تعداد ناوگان ونیروهای موجودپسنده نکردودرافزایش آنها وهمچنین بابکارگیری نفرات بیشتروآموزش های لازم درامور دریاودریانوردی همت نمود وبه ناوگان بندرریگ جان تازه ای بخشید وباهمین ناوگان با بزرگترین وقدرتمندترین ناوگان کشوراستعمارگر غرب که بمدت ۱۴۴سال سابقه حضور درخلیج فارس را داشت وبدون هیچ بهانه ای جزیره خارگ را نیز متصرف شده بودبه مبارزه برخواست وپس از ۱۵سال نبردومبارزه موفق شددرسال۱۷۶۷ باخفت وخواری هلند استعمارگررابرای همیشه ازخلیج همیشه فارس وجزیره خارگ بیرون راند وپرچم لااله الااله محمد رسول ا … را بر بلندترین نقطه قلعه موسلستاین که آن قلعه را تسخیرناپذیر می پنداشتند به احتزاز درآورد بعد از تصرف جزیره خارگ و مستقرشدن کامل میرمهنا و نیروهای تحت امرش توافقهایی با انگلیسیها در اوت ۱۷۶۷ به عمل آمد.
انگلیسیهاکه دردفعات قبل حاضر به همکاری با کریم خان برای سرکوبی میرمهنا نشده بودند اینبار تصمیم گرفتنندتاازخشم ونفرت کریم خان نسبت به میرمهناوبا پزیرش درخواست شاه ایران موافقت کردندبر اساس قراردادی مشروط بر اینکه پس از آذادی خارگ آن جزیره به انگلیسیها واگزارمیشد وکلیه خساراتی راکه به انگلیسیهاوارد شده است جبران نماید انگلیسیها درسال بمدت ۱۷۶۷ بمدت ده شبانه روز لاینقطع جزیره خارگ را با توپ به گلوله بستند امانه تنها نتوانستند توفیقی بدست آورندبلکه در برابر ضد حمله ها غافلگیرشده ومتهورانه نیرو ههای میرمهنا متحمل خسارت های زیادی شدند که از جمله میتوان به ۵۰کشته وتعداد زیادی زخمی بناچارپابه فرارگذاشتند
تشکیل اتحادیه وکیل الرعیا برای سرکوبی میرمهنا را چاره را دراین دید که باجمع اوری کلیه حکام شهبندران شیوخ وروسا ی سواحل وبنادرجزایر شمالی خلیج فارس به تشکیل اتحادیه ای برای مقابله بامیرمهنااقدام نمود وهرکدام ازاین سران با دها قایق و کشتی و بیش از ۵۰۰ نفرسرباز وافسرو مهیا ساختند وباتجهیزات کامل نظامی رهسپار عملیات بزرگی شدند واین قوی ترین وبزرگترین نیروی دریایی به شمار میرفت که تا کنون علیه میرمهنابکاربرده میشد
شیخ سعدون حاکم بوشهر خود شخصآ با چند فروند کشتی بسیارمجهز جنگی روانه خارگ شد
شیخ علی چارکی پنجاه نفردریانورد قاید حیدر گناوه ای یکصدمردجنگی وهمچنین بسیاری از افرادش که دربوشهر اقامت داشتند
شیخ غیث برادر شیخ سعدون حاکم بوشهر با هشت فروند انواع کشتی وسیصد پنجاه نفر از سپاهیانش شیخ بنی کعب حاکم شمالی خلیج فارس وحاکمان بندرعباس کنک وکنگان هرکدام باکمکهای لازم
زکی خان نیزشدت عمل بیشتری درجهت تقویت مداوم سپاهیان دریایی به منظور شرکت درجنگ بر علیه میر مهنا بخرج میداد خارگ درتمامی فصول پاییز وزمستان سال ۱۷۶۹ میلادی در محاصره شدیدقوای دولتی ایران ونیروهایی متخاصم قرارداشت
توطیه واختلافهای داخلی بسیاری درخارگ صورت گرفت ولی قرار نبود میرمهنا به این سادگی تسلیم دشمنان گردد ولی او تصمیم گرفت در جهت جلوگیری از خونریزی بناچار باگروهی ازیاران خود از جزیره خارگ خارج شود باوجودیکه اطراف جزیره خارگ درمحاصره شدید قرار داشت گذشتن ازتور محاصره واز میان این همه ناوگان ونیرویهای مسلح که همگی خارگ را کاملا تحت نظرداشتندوهمه به خون اوتشنه بودندخودحکایتی غیرقابل تصوراست پس از طی۱۵۰ میل دریایی و مدت۲۱روز پاروزنان دریک زمستان سرد به ساحل بصره رسیدندو باتوجه به کینه ونفرت حاکمان بغدادو بصره از حاکم بندرریگ درمارس ۱۷۶۹بدستور آن حاکمان مانند جد بزرگوارش سراز تن آن دلاور شجاع جدانمودند وسر آن شهید نام آور ( آن دلاور شجاع از سادات بزرگ وجلیل القدر بحرانی واز نوادگان امام موسی کاظم (ع) وبه میرمهنا موسوی امامزاده ای معروف بود ) وبه اولقب مالک دریاها وصاحب سیف و قلم داده بودندوهمچنین آن شهید والامقام را آراسته به کمالات صوریه و معنویه میدانستند به عنوان هدیه گرانبها
و دریافت پاداش جایزه وانعام بدربار پاشای بغداد فرستاد شد.
درمسلخ عشق جز نکو را نکشند روبه صفتان زشت خوی را نکشند
گر عاشق صادقی ز کشتن مگریز مردار بود هرانکه او را نکشند
منابع
سلطه جویان واستعمارگران درخلیج فارس اسکندرولدم
دریانوردی ایرانیان اسماِ عیل رایین
نسیم جنوب شماره های ۶۲۹ ۶۴۷ ۶۵۷
ایران وکریم خان زند غلامعلی رجایی
سفر نامه نیبور کارستن نیبور
میرمهنا رویاروی انگلیسیها وهلند یها درخلیج فارس سید قاسم یاحسینی
زوال دولت هلند درخلیج فارس باظهورمیرمهنای بندرریگی
